Początki Komisji Edukacji Narodowej

Komisja powstała formalnie na mocy uchwały Sejmu z 14 października 1773. Przejęła dawne majątki zakonu jezuitów, który został zlikwidowany przez papieża. Głównym inicjatorem i architektem powstania Komisji był pijar, ksiądz Hugo Kołłątaj, który jednak odgrywał w jej działaniu rolę "szarej eminencji". Komisja Edukacji Narodowej była pierwszym na świecie ministerstwem oświaty. Pierwotny skład Komisji liczył 8 osób: 4 senatorów i 4 posłów reprezentujących Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie. Pierwszym prezesem został biskup wileński Ignacy Jakub Massalski, który na tym stanowisku dokonał wielu nadużyć finansowych w szkołach litewskich i w 1776 został usunięty z tego stanowiska. Najbardziej zasłużonymi, oficjalnymi członkami byli posłowie wywodzący się z magnackich rodzin i rodzin powiązanych z tzw. Familią, m.in.: Adam Kazimierz Czartoryski, Joachim Chreptowicz, Ignacy Potocki i Andrzej Zamoyski. Ponadto w pierwszym składzie Komisji był biskup płocki Michał Poniatowski oraz August Sułkowski i Antoni Poniński. Jednak od samego początku faktycznymi pracownikami Komisji była grupa uczonych i artystów skupiona wokół Hugona Kołłątaja, który nadawał cały czas ogólny kierunek jej działaniom. Do najbardziej zasłużonych "ekspertów" zalicza się pisarzy Franciszka Bielińskiego i Juliana Ursyna Niemcewicza, oraz uczonych Feliksa Oraczewskiego, Andrzeja Gawrońskiego, Dawida Pilchowskiego, Hieronima Stroynowskiego oraz Grzegorza Piramowicza. Pierre Samuel DuPont de Nemours – wcześniej osobisty sekretarz króla, został przez niego wyznaczony początkowo do roli wpływowego sekretarza Komisji i był nim aż do czasu emigracji do USA, gdzie jego syn stworzył później podwaliny przyszłego koncernu chemicznego DuPont. Dzięki osobistemu protektoratowi króla i "Familii" Komisja miała niemal zupełną swobodę działań, choć w początkowym okresie opozycja w Sejmie starała się jej podkładać kłody pod nogi poprzez próby obcinania środków finansowych.

	Biskup wileński Ignacy Jakub Massalski, pierwszy prezes KEN, usunięty z tej funkcji w 1776 za nadużycia finansowe w szkołach litewskich, później jeden z twórców konfederacji targowickiej
	Biskup płocki (później prymas) Michał Jerzy Poniatowski, prezes KEN od 1776
	Ignacy Potocki, prezes Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych
	Grzegorz Piramowicz, autor napisanego na zlecenie KEN Elementarza dla szkół parafialnych narodowych 1785

Święto Komisji Edukacji Narodowej…